Rok 1920 w regionie siedleckim

• 
• 

25 czerwca 2020

Po okresie mozolnej budowy zrębów polskiej administracji zapoczątkowanym  opuszczeniem regionu przez niemieckie władze okupacyjne 1918 r., którego ciężar podjęły samorządy i istniejące lub masowo tworzone wówczas organizacje społeczne, w tym straże obywatelskie i milicje ludowe, wspieranie przez wojsko, a następnie nowe organa polskiego państwa i reprezentanci społeczeństwa, nastąpił etap obrony młodej państwowości. Nie lada wyzwaniem było zwłaszcza odparcie najazdu bolszewickiego

Z racji umiejscowienia terytorialnego Siedlec na geopolitycznej mapie wojny prowadzonej przez Polskę i Rosję Sowiecką w latach 1919-1921, będzie nas interesował szczególnie czas najazdu bolszewickiego 1920 r., kilkudniowej okupacji i decydującego starcia wojsk polskich i bolszewickich w dniach 13-25 sierpnia 1920 r. na przedpolach Warszawy, które rozgrywało się również na terenie regionu.

Prezentowane dokumenty podzielić można na dwie grupy, które najprościej określić: przed bitwą i po bitwie. W pierwszej części będą to zatem informacje dotyczące przegrupowań wojsk, świadczenia ludności na ich rzecz, odezwy partii politycznych i organizacji społecznych, pisma administracji terenowej przestrzegające przed agitacją bolszewicką, dezerterami, zachęcające do tworzenia komitetów pomocy żołnierzowi polskiemu, polecające ludności ochronę mostów czy zarządzające ewakuację, aż po Manifest Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski do polskiego ludu robotniczego miast i wsi rozlepiany w Siedlcach 14 sierpnia 1920 r. W części drugiej dominują dokumenty dotyczące porządkowania spraw po krótkotrwałej okupacji regionu przez wojska bolszewickie. W samych Siedlcach Sowieci byli od 12 do 18 sierpnia 1920 r. Po ich odwrocie administracja państwowa zajmowała się wyłapywaniem dezerterów i kolaborantów, organizowaniem zbiórek broni i przedmiotów zrabowanych przez bolszewików, porzuconych w czasie nagłego odwrotu, oraz zakładaniem lokalnych komitetów ochrony grobów żołnierzy polskich poległych podczas bitwy warszawskiej. Natychmiast też podjęła zadanie zbierania świadectw okupacji.

Całość pokazuje mobilizację znakomitej większości narodu polskiego oraz jego odpowiedzialne współdziałanie z organami wojska, policji i administracji państwowej w celu przeciwstawienia się najeźdźcy, a następnie usuwaniu skutków jego obecności w regionie.

Na rysunku: Bolszewicki Żołnierz. Rys. Kamil Mackiewicz 1920, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Instytut Józefa Piłsudskiego, sygn. 394.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

 

 

 

 

 

1. Rozkaz Szefa Sztabu 15 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej z 3 marca 1920 r. w sprawie przetransportowania w rejon Siedlec. Źródło: Archiwum Państwowe w Poznaniu, Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, sygn. 884, s. 113.

 

 

2. Program wodewilu Konstantego Krumłowskiego „Królowa Przedmieścia” wystawianego w Siedlcach 15 marca 1920 roku, dochód na święcone dla żołnierzy. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Zbiór Haliny Marii Berezy (1883 - 1974), siedleckiej nauczycielki, sygn. 30.

 

 

3. Odezwa Związku Ludowo-Narodowego z 4 lipca 1920 r. w sprawie zagrożenia bolszewickiego. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta Gminy Grochów, sygn. 87.

 

 

4. Pismo Starosty Sokołowskiego do wójta gminy Sterdyń z 13 lipca 1920 r. w sprawie przeciwdziałania agitatorom siejących antypolską propagandę. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Sterdyń, sygn. 122, s. 82.

 

 

5. Pismo Starosty Sokołowskiego do wójta gminy Sterdyń z 13 lipca 1920 r. w sprawie powołania pod broń byłych oficerów. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Sterdyń, sygn. 122, s. 83.

 

 

6. Pismo Starosty Siedleckiego do Komendanta Policji Państwowej w Siedlcach z 15 lipca 1920 r. w sprawie ujęcia dezertera w gminie Krześlin. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Siedlcach, sygn. 118, s. 2.

 

 

7. Pismo Starosty Siedleckiego do wójta gminy Żeliszew z 16 lipca 1920 r. z poleceniem utworzenie wiejskich komitetów pomocy żołnierzowi polskiemu. Źródło: Archiwum państwowe w Siedlcach, Akta gminy Żeliszew, sygn. 835, s. 52.

 

 

8. Uchwała Rady Gminy Zbuczyn z 16 lipca 1920 r. w sprawie utworzenia Komitetu Pomocy Żołnierzowi Polskiemu. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Zbuczyn, sygn. 98, s. 39.

 

9. Pismo wójta gminy Żeliszew z 19 lipca 1920 r. w sprawie społecznej ochrony mostu. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Żeliszew, sygn. 835, s. 55.

 

 

10. Pismo Starosty Siedleckiego do wójta gminy Żeliszew z 19 lipca 1920 r. w sprawie ochrony mostów przed komunistyczną dywersją. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Żeliszew, sygn. 835, s. 53.

 

 

 

11. Pismo Centralnego Związku Kółek Rolniczych w Warszawie do Starosty Sokołowskiego z 20 lipca 1920 r. informujące o przestawieniu działalności Związku na potrzeby obrony Ojczyzny. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Wyrozęby, sygn. 18, k. 345.

 

 

12. Telefonogram z 6 sierpnia 1920 r. w sprawie ewakuacji urzędów. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Siedlcach, sygn. 113, s. 61.

 

 

13. Manifest Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski do polskiego ludu robotniczego miast i wsi. Siedlce 14 sierpnia 1920 r. Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór afiszy i plakatów, sygn. 3011.

 

 

14. Wykaz dezerterów z powiatu siedleckiego. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Siedlcach, sygn. 117, s. 326.

 

 

15. Rozporządzenie Wojewody Lubelskiego z 24 sierpnia 1920 r. o zakazie obrotu dobrami zrabowanymi przez bolszewików. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Grochów, sygn. 87.

 

 

16. Pismo Starosty Sokołowskiego do wójta gminy Wyrozęby z 30 sierpnia 1920 r. w sprawie zbiórek broni pozostawionej przez bolszewików. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Wyrozęby, sygn. 18, s. 357.

 

 

17. Wezwanie dowódcy 4 Armii Wojska Polskiego do ludności z 31 sierpnia 1920 r. do zebrania z pól pozostałości wojennych i przekazania sołtysom. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Chruszczewka, sygn. 18, s. 22.

 

 

18. Pismo Lekarza Powiatowego w Sokołowie do wójta gminy Sterdyń z 18 września 1920 r. w sprawie ustalenia ilości i miejsc pochówku żołnierzy polskich poległych w walce z bolszewikami. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Sterdyń, sygn. 121, s. 45.

 

19. Okólnik Starosty Łukowskiego do burmistrzów i wójtów gmin z 19 października 1920 r. w sprawie gromadzenia materiałów na temat okresu okupacji bolszewickiej. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Krasusy, sygn. 18, s. 44.

 

 

20. Pismo Starosty Sokołowskiego do wójta gminy Wyrozęby z 25 października 1920 r. w sprawie zwrotu aparatów telefonicznych i telegraficznych zagrabionych przez bolszewików. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Wyrozęby, sygn. 18, s. 487.

 

 

21. Pismo Starosty Sokołowskiego do wójta gminy Sterdyń z 27 października 1920 r. w sprawie organizowania przy parafiach i gminach żydowskich komitetów opieki nad grobami wojennymi i przeprowadzania na ich rzecz zbiórek pieniężnych pod hasłem „Na mogiły naszych Bohaterów”. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Sterdyń, sygn. 122, s. 185.

 

 

 

 22. Pismo Starosty Sokołowskiego do wójta gminy Wyrozęby z 10 listopada 1920 r. w sprawie osób współdziałających z nieprzyjacielem w czasie najazdu bolszewickiego. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Wyrozęby, sygn. 18, s. 573.

 

 

23. Prośba Starosty Sokołowskiego do wójta gminy Sterdyń z 11 listopada 1920 r. o odnotowanie w księgach ludności i powiadomienie ojca o śmierci jego syna Czesława Retke w czasie bitwy warszawskiej. Źródło: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta gminy Sterdyń, sygn. 122, s. 195.